Περικαρδίτιδα: Τι είναι και πώς αντιμετωπίζεται
Η περικαρδίτιδα είναι μια φλεγμονώδης πάθηση της καρδιάς που μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ποιότητα ζωής του ασθενούς και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές. Παρότι αρκετά συχνή, η περικαρδίτιδα συχνά συγχέεται με άλλες παθήσεις λόγω των παρόμοιων συμπτωμάτων που έχει.
Τι είναι η περικαρδίτιδα;
Η λέξη περικαρδίτιδα προέρχεται από τις λέξεις «περί» (γύρω), «καρδιά» και την κατάληξη «-ίτιδα» που δηλώνει φλεγμονή. Ουσιαστικά, πρόκειται για φλεγμονή του περικαρδίου, του λεπτού υμένα που περιβάλλει εξωτερικά την καρδιά. Το περικάρδιο αποτελείται από δύο στρώσεις και περιέχει μια μικρή ποσότητα υγρού μεταξύ τους, το οποίο μειώνει την τριβή κατά την καρδιακή λειτουργία.
Όταν ο υμένας αυτός φλεγμαίνει, ο ασθενής μπορεί να νιώσει έντονο πόνο στο στήθος, που πολλές φορές παρερμηνεύεται ως καρδιακή προσβολή. Ωστόσο, η περικαρδίτιδα έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά και συνήθως διαφορετική πρόγνωση.
Ποια είναι τα αίτια της περικαρδίτιδας;
Η περικαρδίτιδα μπορεί να έχει πολλαπλά αίτια. Το πιο κοινό είναι οι ιογενείς λοιμώξεις, κυρίως από ιούς όπως ο ιός της γρίπης, ή ακόμη και ο κορονοϊός (SARS-CoV-2). Σε αρκετές περιπτώσεις, δεν εντοπίζεται σαφές παθολογικό αίτιο και η πάθηση χαρακτηρίζεται ως ιδιοπαθής.
Άλλα πιθανά αίτια περιλαμβάνουν:
- Αυτοάνοσα νοσήματα, όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος ή η ρευματοειδής αρθρίτιδα, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στο περικάρδιο.
- Μεταεμφραγματικές καταστάσεις, όπως το σύνδρομο Dressler, που εμφανίζεται λίγες εβδομάδες μετά από έμφραγμα του μυοκαρδίου.
- Mεταστάσεις, όπου ο καρκίνος διασπείρεται στο περικάρδιο.
- Νεφρική ανεπάρκεια, που μπορεί να προκαλέσει ουραιμική περικαρδίτιδα λόγω τοξινών στο αίμα.
- Φαρμακευτικές ουσίες που σπανιότερα μπορεί να προκαλέσουν φλεγμονή του περικαρδίου.
Ποια είναι τα συμπτώματα της περικαρδίτιδας;
Το κυρίαρχο σύμπτωμα της περικαρδίτιδας είναι ο πόνος στο στήθος, ο οποίος έχει κάποια χαρακτηριστικά που τον διαχωρίζουν από άλλες καρδιολογικές παθήσεις. Ο πόνος αυτός είναι αιχμηρός ή καυστικός, συχνά μοιάζει με μαχαιριά και εντείνεται όταν ο ασθενής ξαπλώνει ανάσκελα ή εισπνέει βαθιά. Αντίθετα, μπορεί να ανακουφίζεται όταν κάθεται και σκύβει ελαφρώς προς τα εμπρός.
Σε πολλές περιπτώσεις, ο πόνος συνοδεύεται από πυρετό, κακουχία, αίσθημα ταχυκαρδίας και δυσκολία στην αναπνοή. Αν η φλεγμονή συνοδεύεται από μεγάλη περικαρδιακή συλλογή (δηλαδή συσσώρευση υγρού γύρω από την καρδιά), ο ασθενής μπορεί να παρουσιάσει δυσκολία στην αναπνοή ακόμη και σε ηρεμία, ή σημεία υπότασης και οιδήματα.

Πώς γίνεται η διάγνωση της περικαρδίτιδας;
Η διάγνωση της περικαρδίτιδας βασίζεται σε κλινική εκτίμηση, εργαστηριακές εξετάσεις και ειδικές απεικονιστικές μεθόδους.
Κατά την ακρόαση με στηθοσκόπιο, ο γιατρός μπορεί να ανιχνεύσει ένα χαρακτηριστικό ήχο τριβής, που παράγεται από την τριβή των δύο φλεγμένων στρωμάτων του περικαρδίου.
Το ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ) μπορεί να εμφανίσει ειδικά μοτίβα που είναι ενδεικτικά περικαρδίτιδας. Επίσης, η αιματολογική ανάλυση μπορεί να δείξει αυξημένα επίπεδα φλεγμονωδών δεικτών.
Το υπερηχοκαρδιογράφημα είναι το πλέον βασικό εργαλείο για την απεικόνιση του περικαρδίου και την εκτίμηση της παρουσίας ή όχι περικαρδιακής συλλογής. Σε πιο σύνθετες περιπτώσεις, χρησιμοποιούνται και αξονικές ή μαγνητικές τομογραφίες της καρδιάς για καλύτερη χαρτογράφηση της κατάστασης.
Πώς αντιμετωπίζεται η περικαρδίτιδα;
Η θεραπεία της περικαρδίτιδας εξαρτάται από την αιτία και τη βαρύτητα της φλεγμονής. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η περικαρδίτιδα είναι καλοήθης και ανταποκρίνεται πολύ καλά στη συντηρητική φαρμακευτική αγωγή.
Η βασική προσέγγιση περιλαμβάνει:
- Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, όπως η ιβουπροφαίνη ή η ασπιρίνη, που στοχεύουν στην ανακούφιση του πόνου και τη μείωση της φλεγμονής.
- Κολχικίνη, ένα φάρμακο που μειώνει τις υποτροπές και ενισχύει την αποτελεσματικότητα των μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων.
- Σε περιπτώσεις όπου τα παραπάνω αποτυγχάνουν ή υπάρχουν αντενδείξεις, μπορεί να χορηγηθούν κορτικοστεροειδή, αν και συνήθως αποφεύγονται ως πρώτη επιλογή λόγω αυξημένου κινδύνου υποτροπής.
Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί περικαρδιοκέντηση, δηλαδή η αφαίρεση υγρού με βελόνα από τον περικαρδιακό χώρο υπό καθοδήγηση υπερήχων.
Εφόσον η περικαρδίτιδα οφείλεται σε λοίμωξη ή άλλη αναγνωρίσιμη αιτία (όπως φυματίωση ή κακοήθεια), η θεραπεία στοχεύει επιπλέον και στην αντιμετώπιση του πρωτογενούς αιτίου.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, η πρόγνωση της περικαρδίτιδας είναι πολύ καλή, με πλήρη ανάρρωση εντός μερικών εβδομάδων. Ωστόσο, περίπου το 15%-30% των ασθενών μπορεί να εμφανίσουν υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα, δηλαδή επαναλαμβανόμενα επεισόδια φλεγμονής.
Η περικαρδίτιδα είναι μια φλεγμονώδης πάθηση της καρδιάς που μπορεί να προκαλέσει σημαντική δυσφορία, αλλά συνήθως αντιμετωπίζεται με επιτυχία όταν διαγνωστεί έγκαιρα. Ο πόνος στο στήθος που μεταβάλλεται με τη στάση του σώματος, ειδικά όταν συνδυάζεται με πυρετό ή αίσθημα κόπωσης, δεν πρέπει να αγνοείται.
Η έγκαιρη επίσκεψη σε καρδιολόγο, η σωστή διαγνωστική προσέγγιση και η εξατομικευμένη θεραπεία αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την πλήρη αποκατάσταση του ασθενούς.
Γράφει ο Δημήτριος Βραχάτης, Ειδικός Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.