Υπερηχοκαρδιογράφημα - Τριπλεξ Καρδιάς

Γράφει ο Δημήτριος Βραχάτης, Ειδικός Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Τί είναι το υπερηχοκαρδιογράφημα (Triplex Καρδιάς)

Το υπερηχογράφημα καρδιάς αποτελεί σήμερα μία από τις πολυτιμότερες εξετάσεις του καρδιαγγειακού συστήματος. Είναι μία εξέταση κατά την οποία απεικονίζεται η καρδιά στην οθόνη ενός ειδικού υπολογιστή. Όταν αναφερόμαστε στο υπερηχοκαρδιογράφημα χωρίς άλλο προσδιορισμό συνήθως εννοούμε τη διαθωρακική μελέτη ηρεμία, δηλαδή αυτή που γίνεται με χρήση εξοπλισμού έξω από το ανθρώπινο σώμα και είναι μία ανώδυνη, μη επεμβατική διαδικασία. 

Είναι σημαντική η διάκριση της μελέτης ηρεμίας από τη δυναμικό διαθωρακικό υπερηχοκαρδιογράφημα γνωστό και ως stress-echo, το οποίο παρακολουθεί την καρδιά σε συνθήκες φαρμακευτικής ή φυσικής κόπωσης. 

Σε ειδικές περιπτώσεις, μπορεί να απαιτηθεί η διενέργεια διοισοφαγείου μελέτης, η οποία ως διαδικασία μοιάζει περισσότερο με τη γαστροσκόπηση. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο τέλος αυτού του άρθρου.

Τί βλέπουμε με το υπερηχοκαρδιογράφημα;

Μας προσφέρει πληροφορίες σχετικά με: 

• ανατομία (πάχος και διαστάσεις τοιχωμάτων) της καρδιάς,
• την κινητικότητα των επί μέρους τοιχωμάτων της καρδιάς, 
• τη συνολική λειτουργικότητα του μυοκαρδίου (με σημαντικότερο δείκτη το κλάσμα εξώθησης της αριστεράς κοιλίας),
• την ύπαρξη θρόμβων εντός των καρδιακών κοιλοτήτων,
• τη δομική ακεραιότητα και τη μορφολογία των καρδιακών βαλβίδων,
• τη λειτουργία των καρδιακών βαλβίδων,
• την ύπαρξη παθολογικών επικοινωνιών ανάμεσα στα διαμερίσματα της καρδιάς,
• το περικάρδιο συμπεριλαμβανομένης της ύπαρξης ή όχι υγρού στον περικαρδιακό χώρο,
• τα μεγάλα αγγεία (ανιούσα αορτή, αορτική τόξο, πνευμονική αρτηρία).

Πού χρησιμοποιείται το υπερηχοκαρδιογράφημα;

Το υπερηχοκαρδιογράφημα χρησιμοποιείται για τη διάγνωση οξείων και χρονίων καταστάσεων όπως: 

1. η καρδιακή ανεπάρκεια,
2. η στεφανιαία νόσος,
3. οι βαλβιδοπάθειες,
4. οι μυοκαρδιοπάθειες,
5. η περικαρδίτιδα,
6. οι μυοκαρδίτιδες,
7. το ανεύρυσμα της ανιούσας αορτής αλλά και την παρακολούθηση της πορείας τους και την ανταπόκριση στην αγωγή. 

Χρησιμοποιείται επίσης στην διαχρονική παρακολούθηση της επίδρασης στην καρδιά νοσημάτων όπως η αρτηριακή υπέρταση ή η κολπική μαρμαρυγή.

Πώς γίνεται το υπερηχοκαρδιογράφημα;

Πραγματοποιείται με τη χρήση του υπερηχοκαρδιογράφου ο οποίος είναι μία διάταξη που περιλαμβάνει τον ηχοβολέα (probe), την κεντρική μονάδα επεξεγασίας του σήματος και την οθόνη. 

Ο ηχοβολέας (μοιάζει με ένα μεγάλο μαρκαδόρο) τοποθετείται στο πρόσθιο θωρακικό τοίχωμα του/της εξεταζόμενου, παράγει υπερήχους (ακίνδυνα ηχητικά κύματα συχνότητας 2,5 έως 5 MHz τα οποία δεν αντιλαμβάνεται το ανθρώπινο αυτί αλλά μόνο ειδικά μηχανήματα) και ταυτόχρονα καταγράφει τις αντανάκλασεις τους που επιστρέφουν. 

Ο καρδιολόγος ζητεί από τον εξεταζόμενο να αποκαλύψει το θώρακα του (να βγάλει δηλαδή τα ρούχα από τη μέση και πάνω) και να ξαπλώσει στο εξεταστικό κρεββάτι γυρνώντας προς τα αριστερά και ανασηκώνοντας το αριστερό του χέρι (χαρακτηριστικά ζητείται από τον ασθενή να ξαπλώσει σαν σε μαξιλάρι πάνω στο αριστερό χέρι). 

Για τη διενέργεια της εξέτασης ορισμένες φορές τοποθετούνται ηλεκτρόδια για την παράλληλη παρακολούθηση του καρδιακού ρυθμού και συχνότητας (πρακτικά παρακολούθηση ηλεκτροκαρδιογραφήματος μίας απαγωγής). 

Ακολούθως ο καρδιολόγος τοποθετεί τον ηχοβολέα σε συγκεκριμένες θέσεις στο πρόσθιο και πλάγιο θωρακικό τοίχωμα από τις οποίες απεικονίζεται την καρδιά (ακουστικά παράθυρα) και διενεργεί την υπερηχογραφική μελέτη. Μεταξύ ηχοβολέα και θώρακα τοποθετείται ειδικό τζελ, το οποίο αφαιρείται με χαρτί στο τέλος της εξέτασης.

Παράλληλα και σε πραγματικό χρόνο, η κεντρική μονάδα αναλύει τις πληροφορίες που λαμβάνει από τον ηχοβολέα και με ειδικούς αλγορίθμους απεικονίζει σε πραγματικό χρόνο την καρδιά και την ροή του αίματος δίνοντας μία σειρά από εξειδικευμένες πληροφορίες στον εξεταστή. 

Χρειάζεται προετοιμασία για κάνεις υπερηχοκαρδιογράφημα;

Το διαθωρακικό υπερηχογράφημα καρδιάς αποτελεί μία μη επεμβατική δοκιμασία για την οποία δεν απαιτείται κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία. Η διαδικασία είναι κατά κανόνα ανώδυνη, ωστόσο κάποιες φορές μπορεί να προκληθεί μια μικρή, παροδική, δυσφορία στον εξεταζόμενο από την πίεση που ασκεί ο ηχοβολέας στο σώμα του.

Πότε παίρνω τα αποτελέσματα του υπερηχοκαρδιογραφήματος;

Κατά κανόνα με την ολοκλήρωση της εξέτασης, η οποία μπορεί να διαρκέσει από 10 μέχρι 30 λεπτά, ο καρδιολόγος έχει σχηματίσει εικόνα για τα ευρήματα και μπορεί να ενημερώσει προφορικά τον εξεταζόμενο. Σε ορισμένες σύνθετες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί να προβεί σε ορισμένες συμπληρωματικές μετρήσεις στις εικόνες και τα βίντεο που καταγράφονται στη κεντρική μονάδα.

Η σύνταξη πλήρους γραπτής έκθεσης ενός υπερηχοκαρδιογραφήματος απαιτεί να αφιερωθεί κάποιος χρόνος. Τις περισσότερες φορές όμως δίδεται αμέσως μετά το πέρας της εξέτασης. Είναι σημαντικό να λαμβάνει ο εξεταζόμενος την πλήρη έκθεση διάγνωσης, αντί αδρών σημειωμάτων, διότι με τον τρόπο αυτό υπάρχει αρχείο για μελλοντικές συγκρίσεις

Ποιος και  κάθε  πότε πρέπει να κάνει υπερηχοκαρδιογράφημα;

Όσον αφορά τους υγιείς ενήλικες είναι καλό να έχει γίνει μία φορά η εξέταση αυτή ώστε να υπάρχει ένα σημείο αναφοράς. 

Από εκεί και πέρα η επανάληψη του συνίσταται περιοδικά σε άτομα που έχουν ήδη εμφανίσει νοσήματα που παρακολουθεί ο καρδιολόγος. Η συχνότητα (κάθε 3, 6 μήνες, κάθε 1 ή 2 χρόνια ή περισσότερο) εξαρτάται από το νόσημα που ελέγχουμε αλλά και από το πότε αυτό διαγνώστηκε. 

Συνήθως τα διαστήματα είναι πιο μικρά όταν έχουμε πρωτοδιάγνωση μιας κατάστασης όπως π.χ. ανεπάρκεια ή στένωση της αορτικής βαλβίδας και ακολούθως η παρακολούθηση γίνεται λιγότερο συχνή. Συχνός επανέλεγχος γίνεται επίσης όταν προσεγγίζουμε κρίσιμα όρια για τη λήψη αποφάσεων για την αντιμετώπιση για παράδειγμα μιας βαλβιδοπάθειας.

Τέλος, επί ξαφνικής εμφάνισης συμπτώματος που δεν υπήρχε πριν ή απορρύθμιση μιας γνωστής και σταθερής κατάστασης τότε συνήθως απαιτείται επανάληψη του υπερηχοκαρδιογραφήματος.

Υπάρχουν κίνδυνοι από την διενέργεια υπερηχοκαρδιογραφήματος;

Η διαθωρακική υπερηχοκαρδιογραφική μελέτη ηρεμίας είναι μια ανώδυνη, μη επεμβατική εξέταση η οποία δεν συμπεριλαμβάνει τη χρήση ακτινοβολίας. Δε συνοδεύεται από κανένα κίνδυνο και η διενέργεια της είναι ασφαλής ακόμα και για εγκύους ή παιδιά.

Ποια είναι τα μειονεκτήματα υπερηχοκαρδιογραφήματος;

Το διαθωρακικό υπερηχοκαρδιογράφημα ηρεμίας, όπως και το ηλεκτροκαρδιογράφημα, τη στιγμή που ολοκληρώνονται μας δίνουν μια φωτογραφία που ήδη ανήκει στο παρελθόν και δε μπορεί να αποκλείσει μελλοντικά συμβάντα.

Αυτό σημαίνει ότι αν δεν υπάρχει εγκατεστημένη βλάβη κατά τη στιγμή της εξέτασης και στα στοιχεία που η εξέταση μελετά αυτή δε μπορεί να αναγνωριστεί. 

Για παράδειγμα ένας ασθενής με σημαντική στεφανιαία νόσο που όμως κατά την ηρεμία (όταν δηλαδή ο εξεταζόμενος είναι ξαπλωμένος και δεν παράγει φυσικό έργο) η καρδιά του δεν ισχαιμεί (το οξυγόνο δηλαδή επαρκεί) μπορεί να έχει μία πλήρως φυσιολογική μελέτη.  Αυτό δε μειώνει καθόλου την αξίας της εξέτασης, αλλά ο καρδιολόγος και ο εξεταζόμενος πρέπει να γνωρίζουν τις δυνατότητές της. Επιπλέον, υπάρχουν περιπτώσεις που αν μία μικρή βλάβη πχ υποκινησία ενός τοιχώματος αναγνωριστεί έγκαιρα μπορεί να αποτρέψει τη χειρότερη μελλοντική έκβαση, λόγω της έγκαιρης παροχής της κατάλληλης θεραπείας.

Για την αναγνώριση καταστάσεων που ο απλός υπέρηχος ηρεμίας δεν επαρκεί, ο καρδιολόγος μετά τη λήψη αναλυτικού ιστορικού μπορεί να προτείνει επιπλέον αναίμακτες εξετάσεις όπως πχ το  τεστ κόπωσης, το stress-echo, το σπινθρηογράφημα μυοκαρδίου ή ακόμα και επεμβατικές διαγνωστικές εξετάσεις όπως η στεφανιογραφία.

Γιατί λέγεται triplex καρδιάς;

Ο όρος έγχρωμο triplex καρδιάς αναφέρεται στις διάφορες τεχνολογίες που συνδυάζει η υπερηχοκαρδιογραφία (η μελέτη της καρδιακής λειτουργίας με τη χρήση υπερήχων). Οι τεχνολογίες αυτές αφορούν την ασπρόμαυρη απεικόνιση δύο διαστάσεων, τη χρήση παλμικού ή/και συνεχούς doppler και την έγχρωμη απεικόνιση ροών (κόκκινο και μπλέ που δηλώνουν την εκατέρωθεν διεύθυνση της ροής σε σχέση με τον ηχοβολέα και ένταση χρωματικής κλίμακας που αναπαριστά την ταχύτητα της ροής). Ο όρος triplex αποτελεί δηλαδή έναν ιστορικό όρο που αντικατοπτρίζει τις διάφορες διαθέσιμες τεχνολογίες της εποχής, ωστόσο έχει συναντάται συχνά στην καθομιλουμένη (μαζί με τον όρο «echo καρδιάς») αντί του όρου υπερηχοκαρδιογράφημα.

Τί είναι το διοισοφάγειο Υπερηχοκαρδιογράφημα;

Σε ορισμένες περιπτώσεις οι διαγνωστικές δυνατότητες του διαθωρακικού υπερηχοκαρδιογραφήματος δεν επαρκούν για να τεθεί διάγνωση καθώς μεταξύ του ηχοβολέα και της καρδιάς μεσολαβεί σειρά δομών του ανθρωπίνου σώματος. 

Ο καρδιολόγος μπορεί να ζητήσει άλλη απεικονιστική διαδικασία όπως η μαγνητική τομογραφία καρδίας ή η διοισοφάγειος υπερηχοκαρδιογραφία. 

Η διοισοφάγειος υπερηχοκαρδιογραφία έχει την ίδια ακριβώς τεχνική λογική με τη διαθωρακική υπερηχοκαρδιογραφία. Ωστόσο, στην περίπτωση της διοισοφαγείου μελέτης ο ειδικός ηχοβολέας προωθείται από την στοματική κοιλότητα στον οισοφάγο και τον στόμαχο (μια διαδικασία που ομοιάζει με την γαστροσκόπηση) από όπου απέχουν ελάχιστα από το υπό μελέτη όργανο, δηλαδή την καρδιά. 

Πρόκειται δηλαδή για μία ηπίως επεμβατική δοκιμασία για την οποία απαιτείται κατάλληλη προετοιμασία (ο ασθενής πρέπει να είναι νηστικός για 6-8 ώρες πριν την εξέταση) και ενίοτε χορηγείται ήπια μέθη ή/και αναισθησία σε πιο δύσκολες περιπτώσεις.