ΗΛΕΚΤΡΟΚΑΡΔΙΟΓΡΑΦΗΜΑ

Γράφει ο Δημήτριος Βραχάτης, Ειδικός Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τί είναι το ηλεκτροκαρδιογράφημα;

Το ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ) επιφανείας αποτελεί την συχνότερη εξέταση την οποία αξιολογεί ο καρδιολόγος – συχνά αποκαλείται απλά «καρδιογράφημα». Πρόκειται για την αποτύπωση στο χαρτί της «συνολικής» (συνισταμένης, όπως καλείται επιστημονικά) ηλεκτρικής διέγερσης της καρδιάς.

Πώς γίνεται το ηλεκτροκαρδιογράφημα;

Η καταγραφή ενός πλήρους ηλεκτροκαρδιογραφήματος επιφανείας 12 απαγωγών ολοκληρώνεται μέσα σε λίγα λεπτά. 

Ο καρδιολόγος ζητεί από το εξεταζόμενο άτομο να αποκαλύψει το θώρακα του καθώς και την περιοχή γύρω από τους καρπούς των χεριών και τους αστραγάλους στα πόδια. 

Ακολούθως τοποθετεί τα ειδικά ηλεκτρόδια στις προκαθορισμένες περιοχές. Τα ηλεκτρόδια στο άκρο τους φέρουν ειδικά βεντουζάκια (ή δαγκάνες για τα άνω και κάτω άκρα) ή ειδικά αυτοκόλλητα.

Η συσκευή που συνδέονται τα ηλεκτρόδια (δηλαδή, ο ηλεκτροκαρδιογράφος) καταγράφει την συνισταμένη του ηλεκτρικού σήματος (ρεύματος) που προκαλείται από όλα τα κύτταρα της καρδιάς κατά τις διάφορες φάσεις του καρδιακού κύκλου.  

Οι σύγχρονοι ηλεκτροκαρδιογράφοι φέρουν ειδικές διατάξεις και λογισμικό με σκοπό να αποκλείονται άλλα ηλεκτρικά σήματα που μπορεί να παράγει το ανθρώπινο σώμα (π.χ. από τους μύες, καλούνται μύοδυναμικά) ή διάφορα παράσιτα (π.χ. επειδή τρέμει το σώμα), αλλά και να προβούν σε αυτοματοποιημένη διάγνωση (η οποία όμως θέλει πάντα επιβεβαίωση από καρδιολόγο).

Μόλις ολοκληρωθεί η καταγραφή, αυτή εκτυπώνεται σε χαρτί ή προβάλλεται σε οθόνη ή μεταφέρεται σε υπολογιστή.

Ποιοι και Πότε πρέπει να κάνουν ηλεκτροκαρδιογράφημα;

Το ηλεκτροκαρδιογράφημα αποτελεί πρακτικά αναπόσπαστο κομμάτι της καρδιολογικής εξέτασης. Επομένως, (σχεδόν) κάθε φορά που θα εξεταστεί κάποιος από καρδιολόγο, είτε προληπτικά (πχ βεβαίωση αθλητή), είτε προγραμματισμένα στα πλαίσια μιας χρόνιας νόσου θα γίνει και αυτή η εξέταση. Ηλεκτροκαρδιογράφημα και διάγνωση αυτού ζητείται επίσης στα πλαίσια προεγχειρητικού ελέγχου – αναλόγως της περίπτωσης μπορεί να απαιτηθεί πλήρης καρδιολογικός έλεγχος.

Επιπλέον, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα όταν υποπτευόμαστε διαλείπουσες αρρυθμίες (που εμφανίζονται δηλαδή για μικρά χρονικά διαστήματα – πχ κολπική μαρμαρυγή) ο καρδιολόγος θα συστήσει να διενεργηθεί ηλεκτροκαρδιογράφημα κατά το δυνατόν άμεσα από την εμφάνιση συμπτώματος (συνήθως αίσθημα παλμών, ή ακανόνιστος σφυγμός στην αυτό-ψηλάφηση). Σε τέτοιες καταστάσεις ίσως το μεμονωμένο ηλεκτροκαρδιογράφημα να μην καταφέρει να θέσει διαγνωση – λόγω της μικρής χρονικής περιόδου «δειγματοληψίας». Έτσι, μπορεί να απαιτηθεί η παρατεταμένη καταγραφή του καρδιακού ρυθμού με holter ρυθμού 24, 48 ή περισσοτέρων ωρών.

Τέλος,  είναι η πιο επείγουσα εξέταση που πρέπει να πραγματοποιηθεί στα πλαίσια εμφάνισης ενός οξέος συμπτώματος όπως πόνου στο στήθος, δύσπνοιας, κρύου ιδρώτα, ζάλης – λιποθυμίας κ.α. . Στην περίπτωση αυτή η εξέταση περιλαμβάνει επίσης εργαστηριακές εξετάσεις (βιοχημικές / αιματολογικές),  υπερηχοκαρδιογράφημα και επιπλέον έλεγχο.

Να κάνω πρώτα ηλεκτροκαρδιογράφημα ή υπερηχοκαρδιογράφημα;

Οι δύο εξετάσεις είναι τελείως διαφορετικές μεταξύ τους. Το ηλεκτροκαρδιογράφημα μας δείχνει την ηλεκτρική δραστηριότητα της καρδιάς. Ενώ με το υπέρηχο καρδιάς (triplex) βλέπουμε με τα μάτια μας την καρδιά στην οθόνη, ώστε να την αξιολογήσουμε. 

Οι δύο εξετάσεις είναι συμπληρωματικές και παρέχουν διαφορετικό φάσμα απαραίτητων πληροφοριών. 

Συνεπώς, την ερώτηση «ποια εξέταση και με ποια σειρά» δε θα την απαντήσει το εξεταζόμενο άτομο, αλλά ο καρδιολόγος μετά από τη λήψη του ατομικού αναμνηστικού. Σημειώνεται, ότι η αξιολόγηση του ασθενούς από τον καρδιολόγο είναι ίσως το πιο σημαντικό σκέλος της διαδικασίας εξέτασης, παρά από την ύπαρξη ενός απρόσωπου «πορίσματος» της μιας ή της άλλης εξέτασης.

Πώς ερμηνεύεται το ηλεκτροκαρδιογράφημα – φυσιολογικά αποτελέσματα;

Ο καρδιολόγος αξιολογεί την καταγραφή του ηλεκτροκαρδιογραφήματος με μία συστηματική προσέγγιση η βάση της οποία είναι η αναγνώριση φυσιολογικών και παθολογικών «προτύπων». 

Με απλά λόγια, ο καρδιολόγος γνωρίζει τί σχήμα «πρέπει» να έχει αυτή η γνωστή σε όλους «γραμμούλα» του ηλεκτροκαρδιογραφήματός που ανεβοκατεβαίνει στο χαρτί. Επιπλέον, αντιστοιχίζει -κατά προσέγγιση- την αλληλουχία (σειρά) των δυναμικών που καταγράφονται με τις λειτουργίες και περιοχές της καρδιάς και εξάγει τα κατάλληλα συμπεράσματα.

Τί πληροφορίες μας δείχνει ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα;

Το ηλεκτροκαρδιογράφημα μας δίνει έμμεσες πληροφορίες σχετικά με την ακεραιότητα του ηλεκτρικού συστήματος παραγωγής (δηλαδή, πώς δημιουργείται) και αγωγής (δηλαδή, πώς μεταδίδεται από κύτταρο σε κύτταρο) της καρδιάς, την ύπαρξη οξείας ισχαιμίας του μυοκαρδίου (δηλαδή, αν το οξυγόνο δεν φτάνει για να καλύψει τις ανάγκες των κυττάρων της καρδιάς), το πάχος των τοιχωμάτων του μυοκαρδίου, τη διάταση των κόλπων κ.α.  Χρησιμοποιείται για τη διάγνωση οξέος ή παλαιού εμφράγματος του μυοκαρδίου, περικαρδίτιδας, μυοκαρδίτιδας, αρρυθμιών, κολποκοιλιακών αποκλεισμών, ηλεκτρολυτικών διαταραχών, τοξικής δράσης φαρμάκων κ.α. .

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα ενός ηλεκτροκαρδιογραφήματος;

Πρόκειται για μία μη επεμβατική, απλή, ανώδυνη και γρήγορη εξέταση. Στη χώρα μας, μάλιστα, το κόστος είναι ιδιαίτερα προσιτό, σε αντίθεση με το εξωτερικό.

Πέραν της αποτύπωσης της γενικής «εικόνας» για το εξεταζόμενο άτομο,  τυχόν καταγραφή αρρυθμιών σε πλήρες ηλεκτροκαρδιογράφημα (12 απαγωγών) είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι συχνά θέτει οριστική διάγνωση και μπορεί να καθοδηγήσει εξειδικευμένες θεραπείες.

Τέλος, αποτελεί μία πολύ καλή βάση «ιστορικού». Μάλιστα η σημασία της σύγκρισης με μελλοντικά ηλεκτροκαρδιογραφήματα στο ίδιο άτομο είναι τεράστια. Τούτο συμβαίνει διότι αντιπαραβάλλονται οι δύο «φωτογραφίες». Συγκρίνεται δηλαδή η «παλαιά» με η «νέα» εικόνα που αντιστοιχεί πχ στην τωρινή κατάσταση που ο εξεταζόμενος παρουσιάζει κάποιο σύμπτωμα. Έτσι αξιολογούνται τα διάφορα σημεία και οι πιθανές μεταβολές με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια και διαγνωστική αξία.

Ποια είναι τα μειονεκτήματα ενός ηλεκτροκαρδιογραφήματος;

Αν και το ηλεκτροκαρδιογράφημα αποτελεί μία πολύτιμη εξέταση, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το πρόκειται μία φωτογραφία της στιγμής. Μας μιλά δηλαδή για το «παρελθόν». 

Είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πλέον πολύτιμα εργαλεία στην καρδιολογία, όμως ένα φυσιολογικό ηλεκτροκαρδιογράφημα, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποκλείσει μελλοντικά δυσμενή συμβάντα ούτε διαλείπουσες αρρυθμίες – δηλαδή αρρυθμίες που μπορεί να εμφανίζονται για άλλοτε άλλα διαστήματα. 

Στα μειονεκτήματα της μεθόδου, μπορεί να συμπεριληφθεί ή πιθανή ατελής διενέργεια του. Να μην έχουν δηλαδή καταγραφεί όλες οι απαγωγές ευκρινώς (δηλαδή, οι «οπτικές γωνίες» από τις οποίες «κοιτάμε» την ηλεκτρική δραστηριότητα της καρδιάς), να μην έχουν χρησιμοποιηθεί οι σωστές ρυθμίσεις ώστε το ηλεκτροκαρδιογράφημα να μας δίνει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες (να είναι δηλαδή διαγνωστικό). Να μην έχει επισημανθεί η ημερομηνία διενέργειας ή το ονοματεπώνυμο του/της εξεταζόμενου.

Χρειάζεται προετοιμασία για να κάνω ηλεκτροκαρδιογράφημα;

Για τη διενέργεια ηλεκτροκαρδιογραφήματος δεν απαιτείται καμία ειδική προετοιμασία. Σε ακραίες περιπτώσεις πολύ αυξημένης τριχοφυΐας στο πρόσθιο θωρακικό τοίχωμα, ίσως χρειαστεί να βραχεί η περιοχή με λίγο νερό ή αντισηπτικό ή να διενεργηθεί μία τοπική αποτρίχωση (γίνεται επιτόπου με α-τραυματική ξυριστική μηχανή μίας χρήσης) με σκοπό να είναι σταθερά τα ηλεκτρόδια.

Υπάρχουν κίνδυνοι από το ηλεκτροκαρδιογράφημα;

Η καταγραφή του ηλεκτροκαρδιογραφήματος είναι μία μη επεμβατική διαδικασία, χωρίς πόνο, από την οποία δεν προκύπτει κανένας κίνδυνος για το εξεταζόμενο άτομο. Ο ηλεκτροκαρδιογράφος μόνον καταγράφει το ρεύμα που παράγει η καρδιά, χωρίς να της «δίνει» ρεύμα – λειτουργεί δηλαδή σαν ένας απλός παρατηρητής.