ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ - ΥΨΗΛΗ ΠΊΕΣΗ

Αρτηριακή Υπέρταση

Γράφει ο Δημήτριος Βραχάτης, Ειδικός Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τί είναι η αρτηριακή υπέρταση;

Η αυξημένη πίεση εντός των αρτηριών του ανθρωπίνου σώματος καλείται αρτηριακή υπέρταση. Αρτηριακή πίεση είναι η πίεση που ασκεί το αίμα στο τοίχωμα των αρτηριών καθώς ρέει δια μέσω αυτών.

Πόσο συχνή είναι η αρτηριακή υπέρταση;

Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα συχνό νόσημα. Παγκόσμια δεδομένα εκτιμούν ότι 30-45% πάσχουν, ενώ σε ηλικίες πάνω των 60 ετών το ποσοστό αυξάνεται σε περισσότερο από 60% .

Στην Ελλάδα η μελέτη «Αττική» του Πανεπιστημίου Αθηνών εκτιμά τα ποσοστά αυτά σε περίπου 38% των ανδρών και περίπου 24% των γυναικών.

Ο σύγχρονος ανθυγιεινός τρόπος ζωής και η γήρανση του πληθυσμού εκτιμάται ότι θα αυξήσει τα νούμερα αυτά τις επόμενες δεκαετίες.

Ποια τα αίτια της αρτηριακής υπέρτασης;

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων των ατόμων που πάσχουν  από υπέρταση δεν ανευρίσκεται κάποιο αίτιο, για αυτό και η επιστημονική της ονομασία είναι: πρωτοπαθής ή ιδιοπαθής υπέρταση. Συνήθως εμφανίζεται σε ηλικίες >35-40 ετών.

Όταν εμφανίζεται σε νεότερες από το αναμενόμενο ηλικίες γίνεται διερεύνηση για αίτια που πιθανώς να σχετίζονται με την εμφάνιση της (π.χ. νεφροπάθεια, υπνική άπνοια, νοσήματα επινεφριδίων ή του θυρεοειδούς) και αν διαγνωσθεί κάποιο από αυτά, τότε ομιλούμε για δευτεροπαθή υπέρταση.

Προλαμβάνεται η υπέρταση;

Στις περισσότερες των περιπτώσεων η υπέρταση οφείλεται σε «κληρονομικά αίτια» (γονιδιακό υπόστρωμα) σε συνδυασμό με τις συνήθειες της ζωής. Επομένως ο τρόπος για να την προλάβουμε ή να την καθυστερήσουμε, είναι να υιοθετήσουμε νωρίς (χωρίς να συντρέχει κάποιο παθολογικό αίτιο) τις υγιεινοδιαιτητικές παρεμβάσεις (καλές συνηθείες ζωής και διατροφής) που κάνουμε και για τη θεραπεία της (βλέπε παρακάτω).

Γιατί η υψηλή πίεση κάνει κακό;

Όσο υψηλότερη είναι η αρτηριακή πίεση τόσο μεγαλύτερο έργο πρέπει να καταβάλει η καρδιά ώστε να επιτύχει ροή αίματος ικανή να εκπληρώσει τις ανάγκες του οργανισμού. Επιπλέον η υψηλή αρτηριακή πίεση επιταχύνει τη γήρανση των αγγείων του οργανισμού, τη μείωση δηλαδή των ελαστικών ιδιοτήτων τους που καλείται αθηροσκλήρυνση ή αρτηριοσκλήρωση.

Ένα εύκολα κατανοητό μηχανικό ανάλογο της αρνητικής επίδρασης της αυξημένης πίεσης στα αγγεία είναι η φθορά που προκαλεί η συνεχής πορεία σε κακοτράχαλο χωματόδρομο στα ελαστικά ενός αυτοκινήτου σε σύγκριση με την κίνηση σε έναν σύγχρονο αυτοκινητόδρομο.

Η πίεση είναι σταθερή μέσα στη μέρα;

Η καρδιά αποτελεί μία αντλία η οποία αναλαμβάνει να συλλέγει το μη οξυγονωμένο αίμα, να το προωθεί στους πνεύμονες προς οξυγόνωση και ακολούθως να το προωθεί στη συστηματική (αρτηριακή) κυκλοφορία. Ωστόσο, οι αρτηρίες δεν αποτελούν στατικούς αγωγούς μέσα στους οποίους ρέει το αίμα. Αντίθετα, ρυθμίζονται δυναμικά με σκοπό την διατήρηση μίας κατά το δυνατόν σταθερής και ομαλής ροής στους τελικούς κλάδους των αρτηριών. Αυτό σημαίνει ότι η «πίεση» μεταβάλλεται φυσιολογικά κατά τη διάρκεια της ημέρας ανάλογα με τις δραστηριότητες μας.

Τί συμπτώματα έχει η αυξημένη πίεση;

Σε αντίθεση με την διαδομένη πεποίθηση στην κοινότητα, η υπέρταση δεν συνδέεται με συγκεκριμένη συμπτωματολογία (όπως π.χ. πονοκέφαλο ή ερυθρότητα προσώπου) πλην των περιπτώσεων που υπάρχει εκσεσημασμένη προσβολή οργάνων στόχων (π.χ. οξύ πνευμονικό οίδημα, υπερτασική εγκεφαλοπάθεια). Για τον λόγο αυτό έχει χαρακτηριστεί και ως σιωπηλός δολοφόνος (silent killer).

Ποια είναι η ιδανική και ποια η φυσιολογική τιμή πίεσης;

Όταν μετράμε την αρτηριακή πίεση υπολογίζουμε δύο αριθμούς, έναν «μεγάλο» και έναν «μικρό» (μετρώνται σε χιλιοστά της στήλης υδραργύρου – mmHg). Αυτοί αντιστοιχούν στην Συστολική Αρτηριακή Πίεση (ΣΑΠ) και στην Διαστολική Αρτηριακή Πίεση (ΔΑΠ). Τα επίπεδα θεωρούνται:

  • Ιδανικά: αν είναι βρίσκονται κάτω από 120 mmHg για την ΣΑΠ και κάτω από 80 mmHg για την ΔΑΠ,
  • Φυσιολογικά: αν είναι βρίσκονται μεταξύ 120-129 mmHg για την ΣΑΠ ή/και 80-84 mmHg για την ΔΑΠ
  • Υψηλά Φυσιολογικά: αν είναι βρίσκονται μεταξύ 130-139 mmHg για την ΣΑΠ ή/και 84-89 mmHg για την ΔΑΠ

Πώς γίνεται η διάγνωση αρτηριακής υπέρτασης;

Σήμερα διαθέτουμε πολλές, εύκολα προσβάσιμες και προσιτές εναλλακτικές για να διαγνώσουμε την αρτηριακή πίεση έγκαιρα και αξιόπιστα. Η διάγνωση αρτηριακής υπέρτασης τίθεται είτε:

  • με μέτρηση της σε συγκεκριμένες συνθήκες στο ιατρείο σε δύο διαφορετικές συνεδρίες, ή
  • μέσω 24ωρης καταγραφής αρτηριακής πίεσης με ειδική συσκευή – «Holter» πίεσης, ή
  • με κατ’οίκον μέτρηση από τον ασθενή και καταγραφή των τιμών σε ημερολόγιο.  

Από ποια τιμή και πάνω έχω υπέρταση;

Ο ορισμός του επιπέδου από το οποίο και πάνω θεωρούμε ότι υπάρχει παθολογική πίεση («υπέρταση») είναι σχετικός και αναφέρεται στο όριο εκείνο που θεωρούμε ότι η χορήγηση θεραπείας (φαρμακευτικής ή μη) φέρνει περισσότερο όφελος παρά κινδύνους στον θεραπευόμενο.  

Οι τιμές αυτές σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (2018) είναι:

  • Μετρήσεις Ιατρείου: ΣΑΠ >= 140 mmHg ή/και ΔΑΠ >= 90 mmHg
  • 24ωρη καταγραφή αρτηριακής πίεσης «Holter»: ΣΑΠ >= 130 mmHg ή/και ΔΑΠ  80 mmHg. Η τιμή αυτή αναφέρεται στον 24ωρο μέσο όρο, υπάρχουν διαφορετικά όρια για τις πρωινές ώρες (ΣΑΠ >= 135 mmHg ή/και ΔΑΠ >= 85 mmHg) και τις νυκτερινές ώρες (ΣΑΠ >= 120 mmHg ή/και ΔΑΠ >= 70 mmHg).
  • με κατ’οίκον μέτρηση από τον ασθενή, μέσος όρος: ΣΑΠ >= 135 mmHg ή/κι ΔΑΠ >= 85 mmHg.  

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι και οι επιπλοκές της υψηλής πίεσης;

Η παροδική αύξηση της πίεσης, εντός ορισμένων ορίων, αποτελεί μία φυσιολογική ανταπόκριση του οργανισμού σε διάφορες καταστάσεις όπως είναι η σωματική άσκηση ή το stress. Αντίθετα υψηλά επίπεδα αρτηριακής πίεσης για μεγάλα διαστήματα συνδέονται με αυξημένη πιθανότητα για βλάβες στα λεγόμενα όργανα στόχους όπως:

Δυστυχώς σήμερα, η  αρτηριακή υπέρταση  άμεσα και έμμεσα αποτελεί μία από τις πρώτες αιτίες θανάτου στο δυτικό κόσμο. 

Έχω αρτηριακή υπέρταση τί να κάνω;

Το πρώτο βήμα όταν οι τιμές αρτηριακής πίεσης δεν είναι οι επιθυμητές είναι να παρέμβουμε υγιεινοδιαιτητικά:

  • άμεση και οριστική διακοπή καπνίσματος,
  • βελτίωση διατροφής – περιορισμός πρόσληψης άλατος (<5 gr/ημέρα),
  • αύξηση κατανάλωσης φρούτων λαχανικών, ψαριών, ανάλατων ξηρών καρπών, ωμού αγνού παρθένου ελαιόλαδου,
  • περιορισμός κατανάλωσης κόκκινου κρέατος,
  • απώλεια βάρους,
  • σωματική άσκηση (ιδανικά αερόβιος άσκηση μέτριας ένταση για 30 λεπτά την ημέρα για 5-7 ημέρες / εβδομάδα),
  • περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ,
  • περιορισμός της έντασης της καθημερινότητας και του άγχους.

Εφόσον αυτά τα μέτρα δεν αποδώσουν σε σύντομο διάστημα 3-6 μηνών, τότε ο ασθενής πρέπει να λάβει κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.

Στις περιπτώσεις που ο εκτιμώμενος κίνδυνος για δυσμενή συμβάματα είναι μεγάλος ή/και οι τιμές αρτηριακής πίεσης αρκετά υψηλές τότε μπορεί η φαρμακευτική αγωγή να ξεκινήσει άμεσα, με παράλληλη εφαρμογή των υγιεινοδιαιτητικών παρεμβάσεων.

Για πόσο καιρό θα παίρνω φάρμακα και να «προσέχω»;

Στην αντιμετώπιση της υπέρτασης είναι σημαντικό να κατανοήσει ο ασθενής ότι η επαναφορά της αρτηριακής πίεσης σε φυσιολογικά επίπεδα είναι ένας μαραθώνιος και όχι ένας αγώνας υψηλής ταχύτητας.

Θα πρέπει να εφαρμόζονται πρώτα και κύρια οι μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις βάσει των οδηγιών του καρδιολόγου. Αυτές αποτελούν αλλαγές που θα πρέπει να εφαρμοσθούν για ολόκληρη τη ζωή του/της θεραπευόμενου.

Η χορήγηση της όποιας φαρμακευτικής αγωγής συνήθως είναι εφόρου ζωής και προστατεύει από τη χρόνια και συνεχή φθορά το σύνολο του καρδιαγγειακού συστήματος.

Μεμονωμένες τιμές υψηλής πίεσης μπορεί να παρατηρηθούν υπό συνθήκες και δε πρέπει να προκαλούν ανησυχία. Στον αντίποδα, η ανάγκη για μακρά θεραπεία δεν πρέπει να οδηγήσει σε αδράνεια ή κακή συμμόρφωση με τις οδηγίες του καρδιολόγου.

Να θυμάστε, οι κατάλληλες υγιεινοδιαιτητικές παρεμβάσεις ορισμένες φορές, αν τηρηθούν αυστηρά, είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε μείωση της φαρμακευτικής αγωγής (ή και πλήρη διακοπή της σε περιπτώσεις «πολύ ήπιας» υπέρταση).

Τί φάρμακα θα πάρω; Πώς θα βρω αυτό που μου ταιριάζει;

Υπάρχουν αρκετές κατηγορίες φαρμάκων στη διάθεση μας. Αρκετές φορές συνδυάζονται εξαρχής στην αγωγή, ενώ άλλες η προσθήκη πολλαπλών ουσιών (φαρμάκων) γίνεται σταδιακά. Η μέγιστη δράση των φαρμάκων μπορεί να πάρει έως και 1 – 2 μήνες για να φανεί. Για λόγο αυτό πρέπει να μη δημιουργείται ανησυχία και να συζητείται το πλάνο αναλυτικά με τον καρδιολόγο.

Η ακριβής ουσία (ή συνδυασμός) και δόση καθορίζεται από τον καρδιολόγο σας και η δόση τιτλοποιείται σταδιακά μέχρι την επίτευξη των τιμών πίεσης που έχουν τεθεί ως στόχος. Τα κριτήρια επιλογής σχετίζονται με το ιστορικό του κάθε ασθενή αλλά συχνά γίνονται αλλαγές βάσει ιδιοσυγκρασιακών κριτηρίων («πώς ταιριάζει» το κάθε φάρμακο στον καθένα).

Ακόμα και αν χρειάζονται περισσότερα των δύο φάρμακα για την ρύθμιση της πίεσης, σήμερα υπάρχουν έτοιμοι συνδυασμοί σε ένα χάπι (δισκίο) ώστε να είναι πιο «εύκολη» η τήρηση της αγωγής (συμμόρφωση όπως λέγεται επιστημονικά).

Ποια είναι η τιμή στόχος της αρτηριακής πίεσης όταν λαμβάνω αγωγή;

Στους ανθρώπους που βρίσκονται σε αγωγή για αρτηριακή υπέρταση θέτουμε ένα επίπεδο αρτηριακής πίεσης που πρέπει να φτάσουμε:

ο στόχος για την συστολική αρτηριακή πίεση («μεγάλη») είναι:

  • Άτομα μεγαλύτερα ή ίσα με 65 ετών: μεταξύ 130-139 mmHg και
  • Άτομα νεότερα των 65 ετών: μεταξύ 120-129 mmHg

Ο στόχος για διαστολική πίεση («μικρή») είναι:

  • Γενικός στόχος να είναι μικρότερη από 80 mmHg.

Τί θα γίνει αν σταματήσω να παίρνω τα φάρμακα μου;

Σταδιακά τα επίπεδα της πίεσης θα ανέβουν στα επίπεδα που είχατε και προ της έναρξης φαρμακευτικής αγωγής. Η πίεση δυστυχώς, δε θεραπεύεται οριστικά όπως π.χ. μία βακτηριακή λοίμωξη, αλλά τροποποιείται και απαιτεί συνεχή και σταθερή θεραπεία.

Να παίρνω τα φάρμακα της πίεσης πρωί ή βράδυ;

Αυτό θα το συναποφασίσετε με τον ιατρό σας. Το σημαντικό είναι να λαμβάνετε την αγωγή σας τακτικά και να μην παραλείπετε δόσεις. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι, γενικά, δεν παίζει ρόλο η ακριβής ώρα λήψης (πρωί ή βράδυ) της αντιϋπερτασικής αγωγής.