Υπέρταση: πώς αυξάνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου

Η ιδιοπαθής υπέρταση, ευρέως γνωστή ως υψηλή αρτηριακή πίεση συνήθως δεν εμφανίζει αξιοσημείωτα συμπτώματα (γι’ αυτό και αποκαλείται συχνά «σιωπηλός δολοφόνος»), ενώ καταστρέφει προοδευτικά το καρδιαγγειακό σύστημα. Μια από τις πιο σοβαρές της συνέπειες είναι η στενή της σύνδεση με το εγκεφαλικό επεισόδιο, μία από τις κύριες αιτίες θανάτου και αναπηρίας παγκοσμίως. Το εγκεφαλικό επεισόδιο δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός- είναι συχνά το αποτέλεσμα ετών κακής διαχείρισης της υπέρτασης.

Υπέρταση και εγκεφαλικό επεισόδιο: πώς σχετίζονται;

Η υπέρταση χαρακτηρίζεται από επίμονα αυξημένη πίεση μέσα στις αρτηρίες, η οποία αναγκάζει την καρδιά να εργάζεται πιο έντονα για να κυκλοφορήσει το αίμα σε όλο το σώμα. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η αυξημένη πίεση καταστρέφει τα ευαίσθητα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων, προκαλώντας διάφορες βλαβερές συνέπειες που αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο τόσο ισχαιμικών όσο και αιμορραγικών εγκεφαλικών επεισοδίων.

• Το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο αποτελεί το 87% περίπου του συνόλου των εγκεφαλικών επεισοδίων. Συμβαίνει όταν ένας θρόμβος αίματος ή μια πλάκα εμποδίζει τη ροή του αίματος σε ένα τμήμα του εγκεφάλου, στερώντας του οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά.
• Το αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο συμβαίνει όταν ένα αιμοφόρο αγγείο στον εγκέφαλο σπάσει, προκαλώντας αιμορραγία στον εγκέφαλο ή γύρω από αυτόν.

Και στις δύο περιπτώσεις, η υπέρταση παίζει καθοριστικό ρόλο, είτε ευνοώντας το σχηματισμό θρόμβων και πλακών είτε αποδυναμώνοντας τα αιμοφόρα αγγεία σε σημείο ρήξης.

Παθοφυσιολογία του εγκεφαλικού επεισοδίου που προκαλείται από την υπέρταση

1. Βλάβη στα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων. Η σταθερά υψηλή αρτηριακή πίεση ασκεί υπερβολική δύναμη στα τοιχώματα των αρτηριών, προκαλώντας μικρορωγμές στο ενδοθήλιο. Το σώμα αντιδρά προσπαθώντας να «επιδιορθώσει» αυτά τα σχισίματα με χοληστερόλη και ασβέστιο, σχηματίζοντας πλάκες. Με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι πλάκες στενεύουν τις αρτηρίες (η γνωστή αθηροσκλήρωση), αυξάνοντας τον κίνδυνο απόφραξης. Όταν αυτό συμβαίνει στις αρτηρίες που τροφοδοτούν τον εγκέφαλο, μπορεί να προκληθεί ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο.

Στην περίπτωση του αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου, η παρατεταμένη υπέρταση κάνει τα τοιχώματα των αρτηριών πιο λεπτά και πιο εύθραυστα, ειδικά στα μικρά, εύθραυστα αγγεία εντός του εγκεφάλου. Αυτό μπορεί να προκαλέσει σχηματισμό ανευρύσματος, το οποίο είναι ένα εξόγκωμα στην αρτηρία που μπορεί να σπάσει υπό την πίεση της αυξημένης πίεσης, προκαλώντας αιμορραγία.

2. Ανάπτυξη της αθηροσκλήρωσης. Η υπέρταση επιταχύνει τη διαδικασία της αθηροσκλήρωσης αυξάνοντας την εναπόθεση λιπιδίων και φλεγμονωδών κυττάρων στα τοιχώματα των αρτηριών. Η αθηροσκλήρωση όχι μόνο στενεύει τις αρτηρίες αλλά δημιουργεί και ασταθείς πλάκες που μπορεί να σπάσουν, απελευθερώνοντας έναν θρόμβο στην κυκλοφορία του αίματος, ο οποίος μπορεί να ταξιδέψει στον εγκέφαλο, προκαλώντας εμβολικό εγκεφαλικό επεισόδιο.

3. Αυξημένος κίνδυνος κολπικής μαρμαρυγής. Η υπέρταση είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την κολπική μαρμαρυγή (AFib), έναν ακανόνιστο καρδιακό ρυθμό που μπορεί να προκαλέσει συγκέντρωση αίματος και σχηματισμό θρόμβων στους άνω θαλάμους της καρδιάς. Αυτοί οι θρόμβοι μπορεί να ταξιδέψουν στον εγκέφαλο, εμποδίζοντας την ροή του αίματος και προκαλώντας εμβολικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Έτσι, η υπέρταση αυξάνει έμμεσα τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου συμβάλλοντας σε δευτερογενείς καταστάσεις όπως η κολπική μαρμαρυγή.

4. Διαταραχή της ροής του αίματος

Ο εγκέφαλος απαιτεί συνεπή και ρυθμισμένη παροχή αίματος για να λειτουργεί σωστά. Η χρόνια υπέρταση διαταράσσει την ικανότητα του εγκεφάλου να ρυθμίζει τη ροή του αίματος, καθιστώντας τον πιο ευάλωτο σε συμβάντα ισχαιμικών επεισοδίων όταν η ροή του αίματος είναι περιορισμένη και σε συμβάντα αιμορραγικών εγκεφαλικών επεισοδίων όταν τα αιμοφόρα αγγεία σπάνε λόγω υπερβολικών διακυμάνσεων της πίεσης.

Κύριοι παράγοντες κινδύνου

Η υπέρταση συχνά συνυπάρχει με άλλες καταστάσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου. Αυτές οι καταστάσεις συνήθως είναι:

• Διαβήτης, ο οποίος βλάπτει περαιτέρω τα αιμοφόρα αγγεία.
• Παχυσαρκία, η οποία επιβαρύνει και άλλο το καρδιαγγειακό σύστημα και αυξάνει επιπλέον την αρτηριακή πίεση.
• Κάπνισμα, το οποίο βλάπτει το ενδοθήλιο και διευκολύνει το σχηματισμό θρόμβων και πλακών.
• Αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης τα οποία συμβάλλουν στην εμφάνιση αθηροσκλήρωσης.

Μία από τις πιο επικίνδυνες πτυχές της υπέρτασης είναι ο ασυμπτωματικός της χαρακτήρας. Σε αντίθεση με άλλες παθήσεις που εμφανίζουν προειδοποιητικά σημάδια, η υπέρταση μπορεί να μην εμφανίζει συμπτώματα για πολύ καιρό. Όλο αυτό το διάστημα, η συνεχής πίεση στις αρτηρίες προκαλεί σωρευτική βλάβη, συχνά χωρίς καμία σωματική ενόχληση, μέχρι να συμβεί ένα σημαντικό γεγονός όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο.

Ο τακτικός έλεγχος της αρτηριακής πίεσης είναι απαραίτητος, κυρίως για τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό υπέρτασης, τα υπέρβαρα άτομα και τα άτομα άνω των 40 ετών. Η έγκαιρη διάγνωση και η αποτελεσματική διαχείριση μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου και άλλων επιπλοκών.

Πρόληψη και διαχείριση της υπέρτασης για τη μείωση του κινδύνου εγκεφαλικού επεισοδίου

Τα εγκεφαλικά επεισόδια που σχετίζονται με την υπέρταση μπορούν σε μεγάλο βαθμό να προληφθούν με διάφορα μέτρα, μικρής κλίμακας.  

1. Αλλαγές στον τρόπο ζωής, με διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, περιορισμό του κόκκινου κρέατος και της ζάχαρης, τακτική άσκηση (τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας έντασης άσκηση την εβδομάδα), διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους. 

2. Φαρμακευτική αγωγή με αναστολείς ΜΕΑ, β-αναστολείς, αναστολείς διαύλων ασβεστίου και διουρητικά για να βοηθήσουν στη μείωση της αρτηριακής πίεσης.  

3. Διακοπή του καπνίσματος και περιορισμός του αλκοόλ.

4. Έλεγχος των ιατρικών παθήσεων που συνυπάρχουν με την υπέρταση.  

Η υπέρταση αποτελεί την κύρια αιτία εγκεφαλικού επεισοδίου λόγω της σωρευτικής βλάβης που προκαλεί στο καρδιαγγειακό σύστημα. Ευνοεί την ανάπτυξη της αθηροσκλήρωσης και κάνει τις αρτηρίες πιο εύθραυστες αυξάνοντας την πιθανότητα τόσο ισχαιμκού όσο και αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου. Ωστόσο, η υπέρταση είναι παράλληλα ένας από τους παράγοντες κινδύνου για εγκεφαλικό επεισόδιο που μπορεί να ελεγχθεί με τη λήψη μικρών προληπτικών μέτρων.

Η έγκαιρη διάγνωση και η αποτελεσματική διαχείριση της υπέρτασης προστατεύουν όχι μόνο από το εγκεφαλικό επεισόδιο αλλά και τη γενική καρδιαγγειακή υγεία.

Γράφει ο Δημήτριος Βραχάτης, Ειδικός Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.